به طور کلی مهار سیلاب یا کاهش خسارت‌های سیل به تمام روش‌هایی اطلا‌ق می‌شود که با به کار بستن آنها خسارت‌های ناشی از سیل کاهش یابد یا به طور کلی از بین برود. اهمیت مهار سیلاب نسبت به بازیابی یا ترمیم مانند رابطه پیشگیری و درمان است؛ یعنی همواره هزینه پیشگیری به مراتب کمتر از درمان است؛ پس اقدام‌های پیشگیرانه به منظور کاهش خسارت‌ها هزینه کمتری از عملیات امداد و نجات و جبران خسارت‌های مادی و بازسازی دارد.
مزایای مختلف استفاده از اقدام‌های مهار سیل بسیار فراتر از کاهش خسارت‌های سیل است در صورتی که مهار سیل به طرز مناسب و کارشناسانه‌ای صورت گرفته باشد، می‌تواند مزیت‌هایی مانند جلوگیری از خسارت‌های جانی و مالی مستقیم، اصلاح اراضی، ایجاد نیروی برق آبی، جلوگیری از خسارت‌های املا‌ک و محصولا‌ت کشاورزی، کاهش هزینه‌های بهداشتی و درمانی، جلوگیری از نابودی زیرساخت‌های اقتصادی و توسعه کشاورزی و جلوگیری از فرسایش خاک را به همراه داشته باشد.
در زمانهای دور در کشور چین در کناره های رودخانه زرد سیل بندهای طویلی احداث گردید. تصور سازندگان این سیل بندها این بود که با محدود کردن رودخانه, احداث سیل بندها موجب افزایش سرعت و فرسایش و عمیق تر شدن بستر می شوند و در نتیجه گذردهی رودخانه افزایش می یابد. بر خلاف تصور اولیه, احداث سیل بندها موجب بالا آمدن بستر رودخانه گردید و بجای آن در گستره وسیعی رسوب گذاری شود این امر در محدوده سیل بندها صورت می گرفت. با بالا آمدن بستر رودخانه اجبارا ارتفاع سیل بندها نیز افزایش یافت و پس از 4000 سال بستر رودخانه در برخی نقاط به حداکثر 21 متر بالاتر از دشتهای اطراف رسید. در سال 1887, یکی از بدترین سیلابهای تاریخ در این رودخانه بوقوع پیوست و یک میلیون نفر در اثر این سیلاب کشته شدند
دررودخانه می سی سی پی لایروبی های منظم برای حفظ عمق رودخانه هزینه های هنگفتی به همراه داشته است. سیلابهای این رودخانه بخصوص در سال 1993 نشان داد که سیل بندها به تنهایی حفاظت کافی را فراهم نمی کنند و روشهای دیگر مدیریت سیلاب مورد نیاز می باشند. سازه های کنترل سیلاب در جریان سیلاب 1993 نتوانسته سیلاب را مهار کنند و 1 میلیون هکتار زمین دچار آبگرفتگی گردید و خسارات وارده بیش از 10 میلیارد دلار برآورد می شود. بیشترین تراز سیلاب در سال 1993 در رودخانه میسوری به 15 متر بلندتر از کناره های رودخانه رسید
مهار سیلاب شامل فرآیندهای خاصی است که با فراهم آوردن و بهره برداری از سازه های طراحی شده ، اثرات تخریبی سیل را رفع یا کاهش دهد که این امر با انحراف ، محدود سازی و یا نگهداری جریان سیلاب تا حدی که از لحاظ اقتصادی توجیه پذیر باشد ، انجام می شود.:
الف –استفاده از منابع و امکانات موجود
- اصلاح مسیر طبیعی رودخانه از طریق افزایش ظرفیت آبگذری رودخانه با لایروبی
- احداث مخازن ذخیره سیلاب
- استفاده از پروژه های تغذیه مصنوعی و پخش سیلاب در منطقه
- اجرای مناسب سازه های تقاطعی با احتساب ظرفیت آبگذری مناسب و با دبی طراحی با دوره بازگشت حداقل 50 ساله
ب -مدیریت حوضه و آبخیزداری که شامل :
1- آبخیزداری
2- اصلاح و تغییر کاربری اراضی
3- احیاء جنگلها و ایجاد پوششی مناسب از رستنی ها و گیاهان چند ساله
روشهای اصلی مهار سیلاب از زمانهای دور بکار گرفته می شوند. اینها شامل احیای جنگلها, احداث سیل بندها , سدها, مخازن و کانالهای سیلاب بر می باشند.
در مورد روشهای مهار سیلاب می‌توان به این موارد اشاره کرد:
۱ـ پهنه‌بندی سیل که می‌تواند وسیله‌ای برای کنترل و مدیریت کاربری اراضی و برنامه‌های توسعه توام با کاهش خطرهای سیل و حفاظت محیط زیست باشد.
۲ـ آبخیزداری و مدیریت کاربری اراضی، عملیات آبخیزداری و کاربری اراضی در واقع همان اقدام‌هایی است که در حفاظت از آب و خاک با ایجاد پوشش گیاهی یا عملیات سازه‌ای کوچک و متوسط انجام می گیرد
یکی دیگر از عوامل مهار سیل و کاهش خسارت‌های آن، برنامه‌ریزی و مدیریت مسیل‌ها و مسیر رودخانه‌هاست. جابه‌جایی و انتقال ساختمان‌ها و سکونتگاه‌ها از مسیر رودخانه‌ها و مسیل‌ها به مناطق امن و دور از خطر سیلاب از جمله مواردی است که منافع درازمدت اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی را به همراه دارد. یکی از عوامل برنامه‌ریزی و مدیریت در این زمینه انجام بازدیدهای ضروری و شناسایی نقاط آسیب‌پذیر و نظارت بر اقدام‌های پیشگیرانه و حمایتی در مناطق سیل‌خیز و پیشبینی و هشدار سیل، کمک‌رسانی، بیمه سیل و افزایش آگاهی و آموزش عمومی‌است.
پیشبینی و اعلام خطر سیل یکی از ضروری‌ترین وظایف علمی و عملی در یک جامعه بوده و از نقطه نظر نیاز عمومی در رابطه با رهایی جان صدها و حتی هزاران تن از هلاکت در درجه اول و حفظ اموال و دارائیها در درجه دوم، اهمیت خاصی به موضوع می‌بخشد
پیش بینی سیل در مدت زمانی قبل از وقوع آن، که این زمان بستگی به ویژگی های حوضه آبریز و
عوامل آب و هواشناسی منطقه دارد، فرصتی است که به سازمانهای مسئول و خود مردم این امکان رامی دهد که نسبت به هشدار سیل و انجام اقدامات ضروری تصمیم گیری کنند و ازخسارات سیل وتبعات آن بکاهند
با توجه به اینکه برای جلوگیری از بروز اینگونه پدیده‌های زیانبار در حال حاضر نمی‌توان در عوامل و عناصر جوی تغییری ایجاد نمود.بنابراین هرگونه راه حل اصولی و چاره ساز را باید در روی زمین و اختصاصاً در حوضه‌های آبخیز جستجو کرد.در این ارتباط اولین اقدامی که برای کاهش خطر سیل مطرح می‌شود مهار سیل در سر منشاء آن یعنی زیرحوضه‌های آبخیز است.مسلماً برای انجام اینکار نیاز به شناسایی مناطق سیل خیز در داخل حوضه می‌باشد، زیرا به دلیل وسعت زیاد و گستردگی حوضه‌های آبخیز انجام عملیات اجرایی و اصلاحی در سراسر حوضه امکان پذیر نبوده و حتی در صورت عدم بررسی دقیق می‌تواند امکان تشدید دبی اوج را با تغییر همزمانی دبی های اوج زیر حوضه‌ها سبب گردد. لذا باید بطریقی مناطقی که پتانسیل بالایی در تولید سیل دارند شناسایی شوند، تا امکان عملیات اجرایی و اصلاحی در سطوح کوچکتر و خطر ساز فراهم شود.برای این منظور از مدلهای رایانه‌ای متنوعی که برای شبیه سازی حوضه‌های آبخیز ارائه شده است می توان استفاده نمود. این مدلها بطور گسترده ای برای پیشبینی سیلاب بکار گرفته شده است. در اینگونه مطالعات معمولاً از مدلهای یک پارچه(Lumped) استفاده شده و حوضه آبخیز با هر وسعتی بعنوان یک واحد تلقی شده است.اما از آنجا که حوضه‌های آبخیز از وسعت قابل ملاحظه‌ای برخوردارند، اینکه کدام قسمت حوضه پتانسیل بیشتری در تولید سیل دارند، مشخص نمی‌شود. به این ترتیب عملیات اجرایی و اصلاحی برای پیشگیری و مهار سیلاب در داخل حوضه آبخیز با مشکل مواجه می‌شود و چه بسا در پاره‌ای از موارد اقدامات انجام شده تأثیری در تخفیف سیل نداشته است زیرا کانونهای تولید سیل و خطرزا در داخل حوضه مشخص و معرفی نشده است.
درادامه بررسی موضوع سیل بعد از مطالبی که در مورد تعریف سیل وشناخت آن ارائه شد حال به بررسی انواع سیل وعوامل ایجاد آن می پردازم
انواع سیلابها: در یک دسته بندی فشرده می توان سیلاب ها را به انواع فصلی، ناگهانی، سیلاب های ناشی از شکست سدها، سیلاب های نواحی ساحلی و خورها، سیلاب های ناشی از گرم شدن یخ مناطق یخچالی و یخ زده،طوفانهای دریایی و اقیانو سی تهاجمی به سواحل، سیلاب های ناشی از بارش های تند در مناطق کوهستانی و با شیب تند و ... دسته بندی کرد. سیلابها بیشتر بر اثر ذوب برفها، طغیان رودخانه ها و بارندگیهای شدید در مقاطع زمانی کوتاه به وقوع می پیوندند و به لحاظ نوع بستر ، بیشتر در اراضی لم یزرع، خیس و غرقابی و یخ زده جاری می شوند سیل می تواند براثر بارندگی سنگین ،خراب شدن سدها ،تخریب سواحل رودخانه هاودیواره دریاچه ها،ذوب سریع برف ویخ ،مسدودشدن رودخانه به علت ریزش کوه وطغیان ناگهانی رودخانه ها ،تغییر مسیررودخانه ها بالاآمدن کف رودخانه دراثر رسوب سنگین وغیرطبیعی ویاحتی انفجار مخازن آب به (وجود آید)